Sakhi-Sajani

खंड १ ला: १७. अन्नाचे प्रयोग - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ५३-५६ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर -आत्तापर्यंतचे सर्व भाग एकत्रित वाचण्यासाठी लिंक: https://sakhi-sajani.blogspot.com ************************************ जीवनाविषयी मी जो जो बारकाईने विचार करू लागलो, तो तो मला माझ्या अंतर्बाह्य आचारात फरक करण्याची जरुरी भासू लागली. ज्या वेगाने राहणी व खर्च यामध्ये फेरफार केला, त्याच, किंबहुना त्याहून अधिक वेगाने मी माझ्या आहारामध्ये फेरफार करू लागलो. अन्नाहारावरील इंग्रजी पुस्तकांमध्ये लेखकांनी फार सूक्ष्म विचार केल्याचे मला दिसून आले. अन्नाहाराचा त्यांनी धर्म, विज्ञान, व्यवहार व आरोग्य यांच्या दृष्टीने विचार केला होता. नैतिकदृष्ट्या त्यांचे म्हणणे असे होते, की माणसाला पशुपक्ष्यांदिकांवर जे प्रभुत्व मिळालेले आहे, ते त्यांना मारून खाण्यासाठी नव्हे, तर त्यांच्या रक्षणासाठी; किंवा ज्याप्रमाणे मनुष्ये

खंड १ ला: १६. फेरफार - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ५०-५३ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर -आत्तापर्यंतचे सर्व भाग एकत्रित वाचण्यासाठी लिंक: https://sakhi-sajani.blogspot.com ************************************ नृत्य इत्यादींच्या माझ्या प्रयोगावरून तो काळ स्वच्छंदाचा होता, असे कोणी समजू नये. त्यात समजुतीचाही काही भाग होता हे वाचकांच्या ध्यानात आलेच असेल. या मोहाच्या काळीही मी अमुक अंशाने, सावधान होतो. पैन् पैचा हिशेब ठेवीत असे. खर्चाचेही मोजमाप होते. दर महिन्याला पंधरा पौंडाहून जास्त खर्च करायचा नाही असा निश्चय केला होता. बस (मोटार)मधून जाण्याचा किंवा टपालाचाही खर्च टिपून ठेवीत असे आणि झोपण्यापूर्वी नेहमी मेळ घेत असे. ही सवय शेवटपर्यंत कायम राहिली. आणि मला माहित आहे, की त्यामुळे सार्वजनिक आयुष्यात माझ्या हस्ते लाखो रुपयांच्या उलाढाली झाल्या, त्यात मी योग्य काटकसर करू शकलो, आणि जेवढ्या चळवळी माझ

खंड १ ला: १५. 'सभ्य' वेशात - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ४६-५० - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर -आत्तापर्यंतचे सर्व भाग एकत्रित वाचण्यासाठी लिंक: https://sakhi-sajani.blogspot.com ************************************ अन्नाहारावरील माझी श्रद्धा दिवसानुदिवस वाढत चालली. सॉल्टच्या पुस्तकाने आहाराच्या विषयावर जास्त वाचण्याची माझी जिज्ञासा तीव्र केली. मी तर मिळाली तेवढी पुस्तके विकत घेतली आणि वाचून काढली. त्यापैकी हॉवर्ड विल्यम्सच्या 'आहारनीति' नावाच्या पुस्तकामध्ये निरनिराळ्या काळचे ज्ञानी पुरुष, अवतार, पैगंबर, इत्यादींच्या आहारांचे व आहारविषयक विचारांचे वर्णन आहे. पायथागोरस,(२५०० वर्षांपूर्वी होऊन गेलेला एक ग्रीक तत्त्ववेत्ता.) येशू इत्यादी लोक केवळ अन्नाहारी होते असे सिद्ध करण्याचा त्यात प्रयत्न केलेला आहे. डॉ. मिसेस किंगस्फर्डचे 'उत्तम आहारपद्धति' हे पुस्तकही चित्ताकर्षक ह

खंड १ ला: १४. माझी पसंती - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ४३-४६ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर -आत्तापर्यंतचे सर्व भाग एकत्रित वाचण्यासाठी लिंक: https://sakhi-sajani.blogspot.com ************************************ डॉ. मेहता सोमवारी मला व्हिक्टोरिया हॉटेलात भेटण्यास गेले. तेथे त्यांना आमचा नवा पत्ता मिळाल्यावरून नवीन ठिकाणी आले. माझ्या मूर्खपणामुळेच मला आगबोटीत गजकर्ण झाले होते. बोटीत खाऱ्या पाण्याचे स्नान असे. खाऱ्या पाण्यात साबण विरघळत नाही. पण माझी तर समजूत अशी की साबण वापरण्यातच सभ्यपणा आहे. त्यामुळे शरीर साफ होण्याऐवजी चिकट होई. त्यामुळे गजकर्ण झाले. डॉक्टरांना दाखविले. त्यांनी मला दाहक औषध- ऍसेटिक ऍसिड- दिले. या औषधाने मला चांगलेच रडवले. डॉक्टर मेहतांनी आमची खोली वगैरे पाहिली आणि डोके हलवले. "ही जागा नाही चालणार. या देशात येऊन नुसते पुस्तकी शिक्षण घेण्यापेक्षा येथील अनुभव घेण्याचेच ज

खंड १ ला: १३. एकदाची विलायत तर गाठली,, - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ४०-४३ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ बोट मला मुळीच लागली नाही. परंतु दिवस चालले, तसतसा मी गोंधळून जाऊ लागलो. स्टुअर्डजवळ बोलण्याचाही संकोच वाटे. इंग्रजीत बोलण्याची मला सवयच नव्हती. मुजुमदाराखेरीजचे सर्व उतारू इंग्रज होते. त्यांच्याबरोबर बोलता येईना. ते माझ्याशी बोलण्याचा प्रयत्न करीत, तर माझी समजूत पडेना; आणि समजले तरी जबाब कसा द्यावा कळेना. प्रत्येक वाक्य बोलण्यापूर्वी मनात जुळवावे लागे. काट्या-चमच्याने जेवता येईना. आणि कोणती वस्तू मांसाखेरीज आहे हे विचारण्याचे धैर्य होईना. त्यामुळे मी जेवणाच्या टेबलाकडे कधी गेलोच नाही. खोलीतच जेवीत असे. बरोबर मेवामिठाई वगैरे घेतली होती, त्यावरच बहुतांशी चालवून नेले. मुजुमदारांना कसलीच अडचण नव्हती. ते सर्वांबरोबर मिसळून गेले. डेकवरही मोकळेपणाने जात. मी मा

खंड १ ला: १२. जातीबाहेर - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ३७-३९ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ मातेची आज्ञा व आशीर्वाद घेऊन व थोड्या महिन्यांच्या अपत्याला पत्नीसह सोडून मी मोठ्या हौसेने मुंबईत पोचलो. पोचलो खरा, पण तेथे मित्रमंडळींनी बंधूंना सांगितले की, "जून-जुलै महिन्यांमध्ये हिंदी महासागरात तुफान असते आणि याची तर ही पहिलीच समुद्रावरची सफर. तरी याला दिवाळीनंतर म्हणजे नोव्हेंबर महिन्यात पाठविले पाहिजे" त्यातच कोणीसे तुफानात सापडून कोठलीशी एक बोट बुडाल्याचे सांगितले. त्यामुळे वडील बंधू घाबरले. त्यांनी अशा तऱ्हेने जीव धोक्यात घालून मला लगेच पाठविण्याचे नाकारले, आणि मला मुंबईत मित्राकडे ठेवून स्वतः परत आपल्या नोकरीवर हजर होण्यासाठी राजकोटला गेले. एका मेव्हण्यापाशी पैसे ठेवून गेले, व कित्येक मित्रांपाशी मला मदत करण्याची शिफारस करून गेले. मुंबईत माझा वेळ

खंड १ ला: ११. विलायतेची तयारी - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ३३-३७ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ सन १८८७ साली मॅट्रिक्युलेशनची परीक्षा झाली. देशाची काय किंवा आमच्या गांधी कुटुंबाची काय, गरिबीच अशा प्रकारची की परीक्षा द्यायला अहमदाबाद व मुंबई अशी दोन ठिकाणे असल्यास त्या स्थितीतील काठेवाडी लोक जवळचे व स्वस्त असे अहमदाबादच पसंत करणार. माझेही तसेच झाले. राजकोट ते अहमदाबाद हाच माझा पहिला एकट्याने केलेला प्रवास. पास झाल्यानंतर कॉलेजात जाऊन शिक्षण पुढे चालवावे, अशी वडील मंडळींची इच्छा होती. मुंबईतही कॉलेज आणि भावनगरलाही कॉलेज. भावनगरला खर्च कमी म्हणून भावनागरच्या शामळदास कॉलेजात जाण्याचे ठरले. तेथे मला काही समजेना. सर्वच कठीण वाटू लागले. अध्यापकांच्या व्याख्यानामध्ये गोडीही वाटेना, आणि समजही पडेना. त्यांत अध्यापकांचा दोष नव्हता. दोष माझ्या कच्चेपणाचाच होता. त्या

खंड १ ला: १०. धर्मजागृती - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. २९-३३ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ सहाव्या-सातव्या वर्षापासून तो सोळा वर्षाचा होईपर्यंत मी अभ्यास केला; परंतु शाळेत कोठेही धर्माचे शिक्षण मिळाले नाही. शिक्षकांपासून सहजी मिळायचे तेही मिळाले नाही. असे म्हणता येईल. तरी पण वातावरणातून काही ना काही मिळतच गेले. येथे धर्माचा व्यापक अर्थ घेतला पाहिजे. धर्म म्हणजे आत्मभान -- आत्मज्ञान. माझा जन्म वैष्णव संप्रदायात झालेला. अर्थात हवेलीत वेळोवेळी जाणे होई. परंतु हवेलीबद्दल माझ्या मनात श्रद्धा उत्पन्न झाली नाही. हवेलीचे वैभव मला आवडले नाही. हवेलीमध्ये चालणाऱ्या अनीतीच्या गोष्टी ऐकत असे व त्यामुळे तिच्याबद्दल मन उदास होऊन गेले. तेथून मला काहीच लाभ झाला नाही. परंतु जे हवेली पासून काही मिळू शकले, ते माझ्या दाईपासून मिळाले. ती कुटुंबाची जुनी नोकर होती. तिच्या प्र

खंड १ ला: ९. वडिलांचा मृत्यू व माझी नालायकी - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. २६-२९ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ माझे सोळावे वर्ष चालू होते. वडील भगंदराच्या विकाराने अंथरुणातच पडून असत, हे पूर्वी सांगितलेच आहे. त्यांच्या शुश्रुषेला मातुश्री, घरचा एक जुना नोकर व मी अशी तिघेजण बहुतेक वेळ राहत असू. माझे काम 'नर्स'चे होते. त्यांचा व्रण धुणे, त्याला औषध लावणे, मलम लावायचे असतील तेव्हा ते लावणे, औषध देणे आणि औषध घरी तयार करावयाचे असल्यास तयार करणे, हे माझे मुख्य काम होते. रोज रात्री त्यांचे पाय चेपावे, व त्यांनी जा म्हटले किंवा त्यांना झोप लागली म्हणजे मी झोपण्यास जावे, असा परिपाठ होता. मला ही सेवा अतिशय प्रिय होती. तीत कधीही चुकारपणा केल्याचे मला स्मरत नाही. हे माझे हायस्कूलचे दिवस होते. त्यामुळे खाण्यापिण्याखेरीजचा माझा सर्व वेळ शाळेत किंवा वडिलांच्या सु

खंड १ ला: ८. चोरी आणि प्रायश्चित्त - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. २३-२६ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ मांसाहाराच्याच सुमारास, तसेच त्यापूर्वी घडलेल्या कित्येक दोषांचे वर्णन अजून करावयाचे राहिले आहे. हे दोष विवाहापूर्वीचे किंवा त्यानंतर लवकरच घडलेले आहेत. माझ्या एका नातलगाबरोबर मला विडी पिण्याची चटक लागली. आमच्यापाशी पैसे नसत. विडी पिण्यापासून काही फायदा आहे किंवा तिच्या वासात काही मजा आहे, असे आम्हा दोघांपैकी एकालाही वाटत नव्हते; परंतु फक्त धूर काढण्यातच काही मजा असावी अशी समजूत होती. माझ्या चुलत्यांना विडी ओढण्याची सवय होती. त्यांना व इतरांना धूर काढतांना पाहून आम्हालाही विडी फुकण्याची इच्छा झाली. गाठीला पैसा तर नाही. तेंव्हा काकांनी फेकून दिलेली विड्यांची थोटके चोरण्यास आम्ही सुरुवात केली. परंतु विड्यांचे तुकडे नेहमीच कोठून मिळणार? शिवाय, त्यातून विशे

खंड १ ला: ७. दुःखद प्रसंग: २. - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. २०-२३ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ नेमका दिवस आला. माझ्या स्थितीचे संपूर्ण वर्णन करणे कठीण आहे. एका बाजूने सुधारणेचा उत्साह, राहणीत फेरफार करण्याचे कौतुक, आणि दुसऱ्या बाजूने चोराप्रमाणे लपून काम करण्याची शरम. यांपैकी कोणती वस्तू प्रधान होती, याचे मला आज स्मरण नाही. आम्ही नदीकडे एकांत शोधायला चाललो. दूर जाऊन कोणी पाहणार नाही, असा कोपरा शोधून काढला आणि तेथे मी कधी न पाहिलेली वस्तू-मांस पाहिले. बरोबर भट्टीवाल्याकडची डबलरोटी होती. दोहोंतून एकही वस्तू आवडेना! मांस चामड्यासारखे लागे! खाणे अशक्य होऊन गेले! मला ओकारी यायला लागली. खाणे अर्ध्यावर सोडावे लागले. ती रात्र मला फार बिकट गेली. झोप येईना. जणू काय शरीरात बकरे जिवंत आहे आणि ओरडते आहे, अशी स्वप्ने पडत. मी उसळून उठे, पस्तावे आणि पुनः विचार करी की मा

खंड १ ला: ६. दुःखद प्रसंग:१ - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. १७-२० - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ मी मागे सांगितलेच आहे की हायस्कुलात माझे खास मित्र असे थोडेच होते. अशा मैत्रीचे नाव देता येईल असे दोन मित्र मला निरनिराळ्या वेळी होते असे म्हणता येईल. एक संबंध मी आपण होऊन त्या मित्राचा त्याग केला नसतानाही फार काळ चालला नाही. मी दुसऱ्या मित्राची संगत धरली म्हणून पहिल्याने मला सोडले. दुसरी मैत्री हे माझ्या आयुष्यातील एक दुःखद प्रकरण आहे. ही मैत्री पुष्कळ वर्षेपर्यंत चालली. ती मैत्री करण्यामध्ये माझी दृष्टी त्या मित्राला सुधारण्याची होती. त्या इसमाची प्रथम माझ्या मधल्या बंधूंशी मैत्री होती. तो माझ्या बंधुंच्या वर्गात होता. त्याच्यात कित्येक दोष होते, ते मला दिसत होते. परंतु ज्याला आपला म्हटले, त्याला कधी अंतर द्यायचे नाही हा गुण मी त्याच्या ठिकाणी कल्पिला होता. मा

खंड १ ला: ५. हायस्कुलात: - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. १३-१७ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ विवाह झाला तेव्हा मी हायस्कुलात शिकत होतो, हे मी पूर्वी लिहिलेच आहे. त्यावेळी आम्ही तिन्ही भाऊ एकाच शाळेत शिकत असू. वडील बंधू वरील इयत्तेत होते आणि ज्या बंधुंच्या लग्नाबरोबर माझे लग्न झाले ते एक वर्ष पुढे होते. विवाहाचा परिणाम असा झाला की आम्हा दोघा भावांचे एक एक वर्ष फुकट गेले. माझ्या बंधूंच्या बाबतीत तर याहूनही वाईट परिणाम घडला. विवाहानंतर ते शाळेत राहू शकले नाहीत. असला अनिष्ट परिणाम किती तरुणांवर घडत असेल देव जाणे! विद्याभ्यास आणि विवाह ही दोन्ही एकत्र हिंदू समाजामध्येच आढळतील. माझा अभ्यास चालू राहिला. हायस्कुलात माझी गणना ढ विद्यार्थ्यात होत नसे. शिक्षकांची मर्जी तर मी नेहमीच संपादित असे. प्रत्येक वर्षी आईबापांना विद्यार्थ्यांचा अभ्यास व वर्तन यासंबंधी प्रमाणप

खंड १ ला: ४. स्वामित्व: - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. १०-१२ - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ लग्न झाले त्या दिवसांमध्ये निबंधाच्या लहान लहान चोपड्या, पैशापैशाच्या की पैपैच्या आठवत नाही, निघत असत. त्यांमध्ये पतिपत्नीप्रेम, काटकसर, बालविवाह वगैरे विषयांची चर्चा केलेली असे. यापैकी एखादा निबंध माझ्या हाती पडे, व मी तो वाचीत असे. ही तर सवय होतीच, की वाचलेले पसंत पडले नाही तर विसरून जावे, आणि पसंत पडले तर त्याचा अमल करावा. एकपत्नीव्रत पाळणे हा पतीचा धर्म आहे असे वाचले, ते हृदयात घोळत राहिले. सत्याची आवड होतीच. अर्थात पत्नीची प्रतारणा करायची नाहीच. त्यावरून अन्य स्त्रीशी संबंध ठेवायचा नाही, हेही लक्षात आलेच होते. लहान वयात एकपत्नीव्रताचा भंग होण्याचा संभव कमीच. परंतु या सुविचारांचा एक विपरीत परिणाम घडला. "मी जर एकपत्नीव्रत पाळायचे, तर पत्नीने एकपतिव्रत पाळले

खंड १ ला: ३. बालविवाह: - मूळ पुस्तक: #सत्याचे #प्रयोग #अथवा #आत्मकथा - लेखक: #मोहनदास #करमचंद #गांधी - अनुवादक : सीताराम पुरुषोत्तम पटवर्धन - नवजीवन प्रकाशन मंदिर, अहमदाबाद-१४ - चौथी आवृत्ती ( १४.०३.१९६९) - पान नं. ७-१० - सोशल मीडिया टायपिंग : सकीना वागदरीकर/ सखी जयचंदर ************************************ हे प्रकरण मला लिहावे लागू नये अशी माझी इच्छा आहे. परंतु या कथेमध्ये मला अशा तर्‍हेचे कितीतरी कडू घोट प्यावे लागणार आहेत. स्वतःला 'सत्याचा पुजारी' म्हणून घेणाऱ्या मला दुसरा मार्गच नाही. तेरा वर्षाचा असताना माझा विवाह झाला, ही गोष्ट लिहिताना मला दुःख होते. आज माझ्यासमोर बारा तेरा वर्षाची मुले आहेत. त्यांच्याकडे पाहतो आणि माझ्या विवाहाचे स्मरण करतो, तेव्हा मला स्वतःबद्दल कींव वाटू लागते; आणि माझ्यावर ओढवलेल्या प्रसंगातून बजावल्याबद्दल या मुलांना धन्यवाद देण्याची इच्छा होते. तेरा वर्षाच्या वयात झालेल्या माझ्या विवाहाच्या समर्थनपर असा एकही नैतिक युक्तिवाद मला सुचू शकत नाही. मी 'सगाई' ( गांधीजी काठेवाडचे. गुजराथेत विवाह म्हणजे वाङ्निश्चय किंवा वर उल्लेखिल