आज्जी-आजोबांची डायरी: भाग २८

आज फार दिवसांनी डायरी लिहिणे जमवू शकलेय.. बरेच अनुभव साठलेले आहेत.. कुठून सुरुवात करावी आणि काय आधी सांगावे आणि काय नंतर हे मला समजेनासे झालेले आहे. गेले काही दिवस वेळ मिळाला तसा चार पाच लांबलचक नोट्स लिहून आता हे नको, ते आधी घेऊ करत पब्लिश करणे कॅन्सल केले. शेवटी कोणीतरी कधीतरी सांगितलेले वाक्य 'सुरुवातीपासूनच सुरुवात करावी' हे आठवून पुन्हा लिहायला लागले. नशीब, ते आज पूर्ण करू शकले. हा भाग लिहिलेल्या नोट्सपेक्षा पूर्णपणे वेगळाच झालेला आहे, हे लिहून झाल्यावर लक्षात आले. गंमत म्हणजे सुरुवातीपासून सुरुवात केली खरी, पण लिहितांना मधूनच आठवले, ते लिहिले गेले.

आजच्या भागात काही उल्लेख आहेत, ते काहीजणांना 'ग्रोस' वाटू शकतात. तर आजची डायरी वाचणे, टाळायचे असल्यास, ते जरूर करावे.

सिनियर केअर होममधल्या माझ्या जॉबला मागच्या आठवड्यात 3 महिने तर क्वारंटाईन फ्लोअरवर माझी ड्युटी सुरू होऊन सव्वा महिन्याच्या वर झालाय आता. चौदा दिवसांचे पाहुणे असलेले अनेक आज्जी आजोबा वेगवेगळ्या दिवशी फ्लोअरवर आल्यामुळे रोज नवीन जण इकडे येत जात आहेत. त्यातील काहींसोबत फक्त ओळख, काहींसोबत मैत्री, तर काहींसोबत एकदम जिव्हाळ्याचे बंध निर्माण झालेले आहेत.

क्वारंटाईन फ्लोअर हा 'पोस्ट-करोना' काळात निर्माण केला गेलेला फ्लोअर आहे. सगळ्यात वरचा- गच्ची आणि बेस्ट व्हीयू असलेला हा फ्लोअर प्रि-करोना काळात रेग्युलर फ्लोअर होता. इथे जवळपास ३० आज्जी आजोबा राहत असत. संस्थेकडून मिळालेला बेड, साईड टेबल, खुर्ची, कपाट याशिवाय त्यांनी घरून आणलेल्या अनेक वस्तू सुबकपणे मांडून ठेवून सजवल्याने त्या प्रत्येक खोल्यांना घरपण देण्यात बरेच आज्जी आजोबा यशस्वी झालेले होते.
मी ह्या फ्लोअरवर अगदी सुरूवातीला मोजक्याच वेळी जाऊ शकले होते.

त्यानंतर जेंव्हा २/३ आज्जींमध्ये करोनासदृश लक्षणे दिसू लागली, तेंव्हा त्यांना त्या फ्लोअरवर एका नर्सिंग स्टाफ सोबत ठेवून बाकी सर्वांना इतर फ्लोअर्सवर उपलब्ध असल्यास सिंगल नाहीतर डबल बेड असलेल्या रुम्समध्ये शिफ्ट केले गेलेले होते.

नंतर त्या सर्वांच्या टेस्टस सातत्याने निगेटिव्ह आल्यानंतर आणि त्यांचा चौदा दिवसांचा क्वारंटाईन पिरियड संपल्यानंतर त्या २/३ आज्जींनाही खालच्या फ्लोअर्सवर शिफ्ट करून मग हा फ्लोअर हॉस्पिटलमध्ये काही कारणाने जाऊन आलेल्या आज्जी आजोबांना काही करोनासदृश लक्षणे असो, नसो, त्यांना क्वारंटाईन करण्यासाठी राखीव ठेवण्यात आला.

तिथेच संस्थेबाहेरचे काही आज्जी आजोबा- जे हॉस्पिटलमध्ये ऍडमिट झाले होते, त्यांनाही होम क्वारंटाईन करण्यासाठी घरी न पाठवता इकडे ह्या फ्लोअरवर चौदा दिवस, मग खालच्या रेग्युलर फ्लोअरवर अजून चौदा दिवस आणि मग घरी, असे करणे सुरू झाले. या बाहेरील आज्जी आजोबांची या विशिष्ट संस्थेत किंवा इतर कुठल्यातरी संस्थेत पाठवणी करण्यामागे नेमकी कोणती थॉट प्रोसेस किंवा प्रॅक्टिकल सोय सरकारची होती/ आहे, याविषयी मला कल्पना नाही, ती कल्पना प्रत्यक्ष आज्जी आजोबांनाही नसल्याचे मला त्यांच्याशी गप्पा मारतांना समजले.

हॉस्पिटलमधून अचानकपणे कुठेतरी येऊन पडलो, इतकेच काय ते त्यांना कळत होते आणि इतर फ्लोअरवरून वरच्या ह्या फ्लोअरवर येणाऱ्या आज्जी आजोबांना तर एकदम धक्काच बसल्याचे आणि मग काहींना एकदम रडूच फुटल्याचे अनुभवही आले, त्यामुळे ह्या फ्लोअरवर आज्जी आजोबा जरी कमी असले, तरी माझे काम मात्र एकदम वाढल्याचे मला लक्षात आले. एखाद्या आठवड्यातील काही दिवस ८/९ रेसिडेंट्स तर कधी - ४/५ असे रेसिडेंट्सचे नंबर्स बदलत आहेत.

यातील काही आज्जी आजोबा परिस्थितीतील बदलांना एकदम सकारात्मकतेने स्वीकारून स्वतः आनंदी राहून आनंद पसरवणारे, तर काही सतत नकारार्थी विचार करून तब्येत बिघडवून घेणारे, काही बेड रिडन, तर काही डीमेन्स- स्मरणशक्ती कमी झालेले त्यामुळे आजूबाजूच्या परिस्थितीचे काहीच भान नसलेले असे आहेत.

त्यांच्याशी संवाद साधणे माझ्यासाठी जितके चॅलेंजिंग आहे, त्याहूनही जास्त ड्युटीवरील नर्सेससाठी आहे. किती वेगवेगळ्या पातळीवरची कामं करूनही चेहऱ्यावर कुठेही वैताग आणि आठ्या न आणता काम करणाऱ्या त्या ताया आणि छोट्या भावांचे मला कौतुक करावे, तेवढे थोडे वाटते.

उदाहरणार्थ, एक आज्जी संस्थेबाहेरून शॉर्ट टर्मसाठी आल्या, आल्या त्याच अगदी विस्मरणावस्थेत.. त्यांना ऍम्ब्युलन्समधून लिफ्टने स्ट्रेचरवरून दोन उंचपुरी, धडधाकट, रेडियम स्राईप्स असलेला ग्रीनिश-ब्लू युनिफॉर्म घातलेली दोन तरुण मुलं घेऊन आली, तो दिवस मला अजूनही आठवतो आहे. आज्जी एकदम हरवलेल्या होत्या. त्यांना रूममध्ये घेऊन गेल्यावर बॅगेतुन त्यांचे सामान काढुन लावण्याचे काम नर्स करत होती. तर त्यांना स्ट्रेचरवरून उचलून अलगदपणे व्हीलचेअरवर ठेवून ती मुलं निघत असतांनाच हाऊस टेक्निशियन आज्जींचा त्यांच्या घरच्यांनी पाठवलेला टीव्ही टेबलवर ठेवण्याचे आणि कनेक्शन जोडून रिमोटने तो नीट कनेक्ट झालेला आहे का, हे पाहण्याचे काम करत होता.

मी आज्जींच्या रूममध्ये त्यांचे स्वागत म्हणून संस्थेकडून त्यांना देण्यात आलेला- फ्रेश फुलं आणि पाणी असलेला फ्लॉवरपॉट एका बाजूला ठेऊन, वेलकमिंगचा संदेश असलेला एक बोर्ड आणि संस्थेची माहिती देणारं बुकलेट आणि एक मासिक तिथे जवळ ठेवून एक सोडा वॉटरची तर एक साध्या मिनरल वॉटरची बाटली आणि ग्लास टेबलवर ठेवण्याचे काम करत करत आज्जींचे निरीक्षण करत होते. आज्जी आपल्या जगात हरवलेल्या असल्या, तरी हसऱ्या आणि फ्रेश होत्या, सुंदर टी शर्ट आणि पॅन्ट घातलेल्या होत्या. तोंडातल्या तोंडात काहीतरी बरळत होत्या. ते शब्द मला "आल्लं-माल्लं" असे ऐकू येत होते.

आज्जींच्या बॅगेतुन मोत्यासारख्या सुवाच्य अक्षरातली काही पत्रं नर्सने बाहेर काढून टेबलवर ठेवली, ती मी हातात घेतली. आज्जींच्या लेकी-मुलं, सुना-नातवंडा, पतवंडांची ती पत्रं होती. त्यावर जागोजागी बदाम काढून लाल स्केचपेनने ते रंगवलेले होते. "आमची लाडकी आई, आज्जी, पणजी, आम्ही तुला मिस करतो, लव्ह यू, लवकरच भेटू, वगैरे सिमीलर मजकूर सर्व पत्रांमध्ये होता. ती सर्व मी आज्जींना वाचून दाखवली. आज्जींचे मात्र "आल्लं-माल्लं" सुरूच होते. टीव्ही कनेक्ट करून झाल्यावर आणि फ्लॉवरपॉटकडे बघून "हे मला नको, फेकून द्या" असे काहीसे त्या बरळायला लागल्या. आता त्यांच्या घरून आलेला टीव्ही असल्याने तो कुठे ठेवणार, म्हणून त्याकडे दुर्लक्ष करून तो टेक्निशियन निघून गेला. आज्जींना बेडवर झोपवून नर्स आणि मग मी ही त्यांना विश्रांती द्यायला तिथून बाहेर पडले.

आज्जींच्या सोबत राहून मी त्यांच्याविषयी केलेल्या निरीक्षणाची नोंद सर्व्हरवरील सॉफ्टवेअरमध्ये नोंदवून मी सबमिट केल्यानंतर थोड्याच वेळाने दुसऱ्या रुममध्येही दुसऱ्या एक संस्थेबाहेरच्या नवीन आज्जी दाखल झाल्या. दोघींची येण्याची वेळ सिमीलर असल्याने त्यांची नावं अदलाबदल करून लावण्यात आलेली होती. त्या "आल्लं-माल्लं" करणाऱ्या आज्जींना आम्ही ज्या नावाने हाक मारत होतो आणि मी सर्व्हरवर ज्यांच्या नावाने नोंद केली, त्या खरं म्हणजे ह्या नवीन आलेल्या आज्जी होत्या. हे नवीन आलेल्या आज्जींना भलत्याच नावाने हाक मारल्यावर त्यांनी सांगितल्यामुळेच आम्हाला समजले. तडक जाऊन सर्व्हरवर अदलाबदलीची नोंद करून ऍडमीन ताई-दादांना ती माहिती कळवून मी नवीन आज्जींकडे परत आले.

नवीन आलेल्या आज्जी नॉर्मल होत्या. वॉकरच्या आधाराने चालू-फिरू शकणाऱ्या आणि स्टेबल होत्या. मात्र डिप्रेशनमध्ये होत्या. त्यांच्या रूममध्ये टीव्ही नव्हता. तुमचा स्वतःचा नसल्यास संस्थेकडून मागवून आणून देऊ का, विचारले असता, नको, हे टीव्ही बघणे, वगैरे मनोरंजनाच्या साधनांचा वापर मी सोडून दिलेला आहे, असे सांगून त्याचे कारण विचारले असता चार वर्षांपूर्वी मिस्टर वारलेले असल्याने मला कशातच रस उरलेला नाही, असे त्यांनी सांगितले. त्या आणि त्यांचे मिस्टर कोर्टात क्लेरिकल जॉब करत असतांना एकमेकांना भेटले, त्यानंतर लग्न, मग स्वतःचं ऑफिस उघडून कायद्याच्या क्षेत्रातच काहीतरी व्यवसाय, अनेक वर्षांचा त्यांचा आनंदी संसार आणि आता मूलबाळही नसल्याने मागे त्या एकट्याच उरलेल्या असल्याचे त्यांनी सांगितले. नात्यातील काही लोक आहेत पण दोनशे स्क्वेअर मीटरच्या बंगल्यात त्या एकट्याच राहत असल्याचे त्यांनी सांगितले. हा क्वारंटाईन पिरियड संपून कधी एकदाची घरी जाईन, असे त्यांना झाले असल्याचे त्यांनी सांगितले. आज्जींना म्हणाले, आज्जी, काळजी करू नका, आपण मस्त गप्पा मारू, खेळू, मजा करूया. छान ऊन पडलेलं आहे, तर चला, बाहेर टेरेसमध्ये जाऊयात, तर त्या म्हणाल्या, नको, नको! मला नुसतंच पडून रहावंसं वाटतंय आत्ता.. नंतर कधीतरी बघूया! मग त्यांना ओके म्हणून मी तिकडून निघाले.

ह्या ही आज्जींचे डॉक्युमेंटेशन करून झाले, तोवर त्यांचे लंच आले आणि ते सेपरेट लिफ्टमधून पिक अप करायला नर्स गेली. ही लिफ्ट किचनला जोडलेली आहे. तिचा आधीचा उपयोग काय होता, ते माहिती नाही, आता मात्र ती लिफ्ट ह्या आयसोलेटेड फ्लोअरवर ब्रेकफास्ट, लंच, टी टाईम ब्रेकसाठीचे स्नॅक्स, कॉफी, डिनर, पाण्याच्या बाटल्या इत्यादी एकेका रॅक्समध्ये ट्रेज ठेवून त्यामधून पाठवण्यासाठी वापरली जाते. इतर फ्लोअर्सवर मात्र किचन मधून अन्नपदार्थ प्रत्येक फ्लोअरवरील त्या त्या कामासाठी नेमले गेलेले एम्प्लॉयीज रॅक्समध्ये ट्रेज ठेवून त्यामध्ये नॉर्मल लिफ्टमधून घेऊन जात असतात.

लंच ब्रेक झाला, म्हटल्यावर मी ही नेहमीप्रमाणे आयसोलेटेड फ्लोअरवर असल्याने चेंजिंग रूममध्ये जाऊन घातलेला मास्क, माझा चष्मा काढून एका विशिष्ट जागी ठेवला. मग एप्रन आणि ड्रेस वॉशिंगसाठीच्या कॅनमध्ये टाकून मग युनिफॉमही काढून त्या वॉशिंग कॅनमध्ये टाकून ती नीट झाकली. मग ग्लोव्हज कचऱ्यात टाकून प्रोटोकॉलनुसार दोन शूजपैकी एका शूवरचे प्लॅस्टिक कव्हर काढून ते कचऱ्याच्या डब्यात टाकले आणि मग तो कव्हर काढलेला पाय जमिनीवर टेकू न देता लंगडी घालत आयसोलेटेड पार्टीशनची चेन उघडून तो पाय बाहेर टाकला आणि मग दुसरा पाय वर उचलून त्यावरचे प्लॅस्टिक कव्हर काढून ते कचऱ्याच्या डब्यात टाकून पलीकडे हा ही पाय टाकला. मग केसांवरील कव्हरही कचऱ्याच्या डब्यात टाकून चेन बंद केली. आता आयसोलेटेड एरियाबाहेरील रूममध्ये जाऊन माझा ओरिजनल ड्रेस घालून, साधा मास्क घालून लिफ्ट बोलवून खाली जेवायला गेले.

जेवण झाल्यावर ही सेमच प्रोसेस उलट्या दिशेने करून मग पुन्हा वर ह्या फ्लोअरवर आले.

फ्लोअरवर पोहोचल्या पोहोचल्या नर्स काकुळतीला येऊन मला म्हणाली, आज माझ्यावर फार जास्त काम पडलंय गं... आणि माझी घरी जायची वेळही होत आलेली आहे, दुसरी नर्स थोड्यावेळाने येईपर्यंत मला बरीच कामं उरकायची आहेत. माझं डॉक्युमेंटेशन तू प्लिज आज करशील का? मी तुला पटकन काय काय घडलं, ते सांगते, आणि ते तू लिहिशील का? मी अर्थातच 'हो' म्हणाले. तिने तिचं लॉगिन करून देऊन कीबोर्ड माझ्या हातात दिला.

तिने सांगितलेला मजकूर साधारणपणे असा होता: "त्या विस्मरण झालेल्या आज्जींनी त्यांना संस्थेत वेलकम म्हणून मिळालेला फ्लॉवरपॉट फोडून टाकलेला होता, त्याच्या काचा सगळ्या रूमभर पसरल्या, त्या मी गोळा करून रूम स्वच्छ करून निघाले, तर त्या टीव्ही उचलून जमिनीवर फेकायला लागणार, तेवढ्यात मी त्यांना थांबवलं आणि बेडवर झोपवलं. मग जरावेळाने परत जाऊन बघते, तर आज्जींनी 'शी' करून ती सर्व बेडशीटभर पसरवून ठेवलेली होती. मग ते सर्व मी स्वच्छ केलं, त्यांना मी आंघोळ घातली. मग जेवण दिलं... "

नर्सचे काम किती अवघड असते आणि या क्षेत्राला इतकी डिमांड का आहे, हे त्या दिवशी मला प्रकर्षाने जाणवलं.

नर्सने मला दिलेलं डॉक्युमेंटेशन करून मी सुन्न अवस्थेत तशीच जरावेळ बसून राहिले. त्यावेळी ह्याच फ्लोअरवरील दुसऱ्या एका आज्जींचा अनुभव मला आठवला. ह्या आज्जींना मी एक दिवस भेटायला गेले तर त्यांच्या अंगात फक्त वरच्या भागात कपडे आणि खाली काहीही नव्हतं.. त्यांच्या शौचाच्या जागेतून रक्त वाहत होतं. नर्सने ते रक्त शोषायला खाली एक टर्किश टॉवेल ठेवलेला होता. अनपेक्षित असे हे भयाण दृश्य पाहून मी पटकन बाहेर पडले. माझ्या पोटात एकदम ढवळून आलेलं होतं. त्या दिवशी नर्सच्या ड्युटीवर एक तरुण मुलगा होता. मागे उल्लेख केलेल्या इरिट्रीशियन मुलांपैकी एकजण.. त्याच्याशी बोलले, तर तो एकदम कूल वाटला. आज्जींची ही ही कंडिशन आहे, असे कंडिशनचे नाव सांगून आता ऍम्ब्युलन्स येऊन आज्जींना हॉस्पिटलमध्ये घेऊन जाईल, म्हणाला. त्याला मी आज्जींना असं उघडं का ठेवलं आहेस? सिनियर सिटिझन्ससाठीचं डायपर तरी लाव, असं सांगितल्यावर तो 'हो, लावतो', म्हणाला. त्याला जरी या प्रकारच्या कामांची सवय असली, तरी बहुतेक ही विशिष्ट कंडिशन त्यानेही बहुतेक पहिल्यांदाच पहिली असावी आणि अचानक काय करावं ते सुचलं नसावं, असं मला जाणवलं.

त्याचवेळी एक क्लिनिंग स्टाफची मुलगी तिथे आली. सुदैवाने ती मागे उल्लेख केलेली, सर्वांना हसवणारी, स्वतःला चार्ली चॅप्लिन समजणारी माझी मैत्रीण होती. तिने मला गरज असतांना ह्या फ्लोअरवर असणं, ही माझ्यासाठी फार भाग्याची गोष्ट होती. तिला मी झालेला प्रकार सांगून तिथे काही फळ वगैरे मागवून मला खाता येईल का? असे विचारले. माझ्या पोटात त्या पाहिलेल्या दृश्याने अजूनही ढवळत होते आणि पोटात एक मोठा खड्डा पडलाय, काहीतरी पोटात टाकले की बहुतेक बरे वाटेल, असे मला वाटत होते. ती म्हणाली, किचनमध्ये वेगवेगळ्या टी बॅग्ज आहेत, त्यातून पेपरमिंट टी निवड आणि वॉटर बॉयलरमध्ये पाणी गरम करून कपात ओतून तो चहा बनवून पी, तुला बरं वाटेल.

तिच्याशी बोलूनच मला एकदम बरं वाटायला लागलेलं होतंच. मानसिकच असेल कदाचित, पण तो चहा घेऊन मला खरोखरच बरं वाटलं. मी चहा घेऊन येईपर्यंत स्ट्रेचरवरून आज्जींना हॉस्पिटलमध्ये ऍडमिट करायला दोन जण आलेलेच होते. ते आज्जींना घेऊन गेले.

अशाप्रकारचे अजूनही काही अनुभव आले आहेत, ते सगळे मी खरंतर टाळावेत का, असा विचार करत होते, पण मग ह्या जॉबची ही बाजू अंधारात राहिली तर एक मोठा आणि महत्वाचा पैलू सांगायचा राहून जाईल, शिवाय बोलल्याने, शेअर केल्याने माझेही मन मोकळे होते आहे, हा विचार करून मी ते लिहिले. अजूनही काही अनुभव लिहिल्याशिवाय मला चैन पडणार नाही. त्यानिमित्ताने नर्सचे काम करणाऱ्या सर्वांचे महत्व मला अधोरेखित करता येईल. नर्सेसबद्दल, ते ह्या सगळ्या गोष्टी कशाप्रकारे स्वीकारतात, हेही मी सर्वांशी बोलत असते. त्यावर त्यांनी दिलेली उत्तरं फार टचिंग आहेत, ती ही नंतर सांगते.

हा भाग वाचून त्रास झाला असेल, त्या सर्वांची मी माफी मागून आणि नर्सचे काम करणाऱ्यांना 'हॅट्स ऑफ' करून आजचा भाग संपवते.

~सखी(कुमुद-प्रमोद) जयचंदर
१५.०६.२०२०